Odpady są bardzo niebezpieczne dla całego środowiska: wód, powietrza, gleb, a co za tym idzie, dla zdrowia ludzkiego. Istotne jest zatem dobranie odpowiednich metod i procesów utylizacji odpadów, czyli inaczej mówiąc – unieszkodliwienia poprzez zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych, bądź odzysku.
Odpady posiadają specyficzne właściwości, dlatego tak ważne jest przed samym procesem utylizacji (unieszkodliwienia bądź odzysku) właściwe selektywne ich gromadzenie i przechowywanie. Wszelkie niedopatrzenia i niedogodności w tym temacie mogą mieć katastrofalne skutki w postaci skażeń całego ekosystemu. Rozwój technologiczny i gospodarczy postępuje w szybkim tempie. Konsekwencją tego zjawiska jest produkowanie przez człowieka ogromnej ilości odpadów. Niestety jest to jeden z poważniejszych problemów naszej cywilizacji.
Zasadą, którą należy się kierować przy podejmowaniu decyzji dotyczących odpowiednich metod i technologii utylizacji odpadów jest tzw. zasada zrównoważonego rozwoju, która pomaga we właściwej gospodarce odpadami, a taka gospodarka ma na celu uwzględnianie aspektów ekonomicznych i ekologicznych przy jednoczesnym wykorzystaniu odpadów w możliwie najszerszym zastosowaniu.
Nie ma niestety uniwersalnej metody na utylizację wszystkich odpadów jednocześnie, dlatego proces unieszkodliwiania danego odpadu dobiera się według właściwości substancji, poza tym niezwykle ważna jest selektywna zbiórka odpadów niebezpiecznych.
Zanim zostanie podjęta decyzja o wyborze odpowiedniej metody utylizacji odpadów należy mieć świadomość, że istnieje w tej dziedzinie mnóstwo zagadnień prawnych i techniczno ?ekonomicznych, które trzeba poznać. Konieczną wiedzę na ten temat można uzyskać poprzez zagłębienie się w dyrektywy Unii Europejskiej, a także w przepisy prawa polskiego na ten temat. Należy dodać, iż często wybór odpowiednich technologii unieszkodliwiania odpadów wymaga wdrożenia wysokich wkładów finansowych i organizacyjnych.
Wyróżnia się następujące metody utylizacji odpadów:
Metody fizykochemiczne – polegające na skutecznym ograniczeniu szkodliwości odpadów (np. poprzez neutralizację lub strącanie ) i doprowadzeniu ich do stanu, pozwalającego na bezpieczne deponowanie odpadów na składowiskach lub ich ponowne wykorzystanie.
Metody biologiczne – dotyczą odpadów organicznych, czyli takich, które ulegają rozkładowi za pośrednictwem mikroorganizmów. Są to między innymi: odpady, które powstają przy okazji przygotowania posiłków oraz odpady zielone ? chwasty, gałęzie, liście, skoszona trawa itp.
Wśród metod biologicznych wyodrębnia się:
- metodę tlenową tzw. kompostowanie, należącą do naturalnej metody unieszkodliwiania odpadów organicznych przez mikroorganizmy w obecności tlenu w odpowiednich
warunkach (wilgotności i temperatury) - metodę beztlenową tzw. fermentację metanową, polegającą na rozkładzie substancji organicznych za pośrednictwem mikroorganizmów w warunkach beztlenowych, zarówno
w naturalnych warunkach jak i sztucznych, stworzonych przez człowieka. Efektem tego procesu może być produkcja biogazu wykorzystywanego w późniejszym etapie do produkcji energii lub pozostałość stała o właściwościach nawozowych.
Metody termiczne – przebiegają w bardzo wysokiej temperaturze (powyżej 600? C) i mają na celu utlenianie ciekłych, gazowych i stałych odpadów. Efektem tego procesu jest powstawanie gazów, substancji ciekłych lub stałych. Przykładem może być popiół lub żużel, który następnie składuje się na składowiskach lub energia cieplna wydzielana podczas procesu spalania znajdująca następnie zastosowanie do wytwarzania energii, gorącej wody bądź pary. Zaletą metod termicznych utylizacji odpadów jest znaczne zmniejszenie zagrożenia ze strony substancji w nich zawartych. Piece wielokomorowe, obrotowe oraz fluidalne są urządzeniami technologicznymi wykorzystywanymi do spalania i termicznego przekształcania odpadów.
Metody przekształcania – odpadów do postaci surowców wtórnych lub pierwotnych ? przykładem jest recykling czyli proces polegający na odzyskiwaniu surowców wtórnych, następnie ponownym ich przetwarzaniu w wyniku czego powstają materiały o znaczeniu pierwotnym lub innym.
Zaletami recyklingu są:
- ochrona naturalnych zasobów
- wielokrotne wykorzystanie substancji zawartych w odpadach
- redukcja ilości odpadów i miejsc na składowiskach
- maksymalizacja ponownego wykorzystania materiałów przy niskim nakładzie
- energetycznym i surowcowym
Deponowanie odpadów na składowiskach – jest metodą utylizacji odpadów, polegającą na ich składowaniu w specjalnie zlokalizowanym i urządzonym według przepisów obiekcie. Zdarza się, ze w tym samym miejscu przeprowadza się też selekcję i częściowy odzysk surowców wtórnych.
Składowiska w Polsce można podzielić na:
- składowiska komunalne, mające na celu zmniejszenie odpadów gospodarczych i bytowych
- składowiska odpadów obojętnych i jednorodnych (np. betonu, piasku, wydobytej ziemi, materiałów kopalnych)
- składowiska odpadów niebezpiecznych, na których deponuje się odpady, które zawierają substancje zagrażające środowisku. Zakładanie takich składowisk wymaga szczególnych środków nadzorczych i ochronnych